17 juni 2024
Leestijd: ongeveer vier minuten
Misschien heb je weleens gehoord over iemand die een bepaalde ramp had overleefd, alles was kwijtgeraakt en toch aangaf nooit gelukkiger te zijn geweest? Misschien zie je weleens kinderen die nooit iets hebben gehad en toch rondspringen van plezier? Of mensen die zeer zwaar gehandicapt of ernstig ziek zijn en niet lang meer te leven hebben, zien bruisen van het levensgeluk?
Voor mensen die in het industriële paradigma zijn opgegroeid, kan dit verbazingwekkend zijn. Toch is het niet zo verbazingwekkend als het op het eerste oog lijkt.
Hedonisme
Wij zijn opgegroeid in een tijd van materiële welvaart. Voor de meesten van ons geldt dat ons niets tekort is gekomen: we hebben nooit honger of kou geleden en we hoeven ons nooit te vervelen. Toch gaapt er in velen van ons een leegte die we met geen mogelijkheid gevuld krijgen. We kopen het een na het ander, omdat ons verteld wordt — door de bedrijven die het aan ons verkopen — dat we het nodig hebben om gelukkig te zijn. We proberen de leegte te vullen met allerlei vormen van afleiding, zoals door de socials scrollen of Netflixen. Soms kan dit extreme vormen aannemen. Denk aan keihard feesten, door de straten scheuren, herrie maken, vernielingen aanrichten, geweld plegen, roken, ongezond eten of lachgas- of alcoholgebruik en andere verslavingen. Omdat we geloven dat plezier gelukkig maakt, laten we steeds meer van dit soort hedonisme in ons leven toe. Omdat we denken dat we afgescheiden zijn van elkaar en de rest van de biosfeer, voelen we ons eenzaam en machteloos. We geloven dat alleen mensen met macht iets aan de situatie in de wereld kunnen veranderen. Reden voor nog meer hedonisme. Gek genoeg wordt de leegte in onze ziel alleen maar groter.
Eudaimonisme
Hoewel, zo gek is het niet. We zijn diep van binnen geen consumenten, en (zelf)destructief gedrag is niet onze ware aard – hooguit een uitlaatklep. We zijn niet afgescheiden van elkaar, ook niet als we dat wel zo voelen. We zijn misschien wel machteloos, maar dat geldt dan voor ons allemaal. Niemand heeft de macht, maar we hebben allemaal invloed. En die is veel groter dan de meeste mensen denken.
We zijn groepsdieren, we leven ervoor om elkaar tot dienst te zijn. Steeds meer mensen raken burn-out, en juist doordat dat he-le-maal niet leuk is, kan het heel zuiverend zijn. Het kan een katalysator zijn voor verandering. Het kan het inzicht geven dat hedonisme niets meer is dan symptoombestrijding, het verdoven van de pijn zonder wat aan de zwerende wond te doen.
Juist doordat alles steeds moeilijker en zwaarder wordt, hebben we elkaar steeds meer nodig. In deze tijden van polarisatie meer dan ooit tevoren. Steeds meer mensen ontdekken dat hier de zingeving ligt die we al ons hele leven zochten: het helen van onze gezamenlijke wonden.
'Eudaimon' betekent vrij vertaald 'ware ziel’, eudaimonisme noopt ons bezield te leven. Ik denk dat iedereen zich weleens eudaimonisch heeft gevoeld. De kunst is om deze staat van zijn niet te beperken tot sporadisch gelukzalige momenten, maar dit de status quo te laten zijn voor alles en iedereen. Hier ligt een grote uitdaging voor ons allemaal. Het vereist dat we ons eigen kortetermijngeluk niet voor laten gaan op het langetermijngeluk van eenieder. Het vereist dat we de pijn van de wereld niet wegstoppen, maar toelaten en er samen over leren praten. Dat vereist weer dat we op zielsniveau naar elkaar leren luisteren en onze oordelen uitstellen. En dat vereist weer dat we erop vertrouwen dat we diep van binnen, naast onze eerste levensbehoeftes, eigenlijk hetzelfde nodig hebben: basale zaken, zoals verbinding, geborgenheid, zingeving, zelfontplooiing …
Het grootste gevaar dat de mensheid nu bedreigt, is niet klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, bodemdegradatie, verzuring en eutrofiëring van de oceanen of wat voor ecologische crisis dan ook. Het is een relationele crisis. Een falen om elkaar diep in de ogen te kijken en te zien dat achter die ogen een mens of dier leeft dat niet zoveel anders is dan jij en ik. Alles en iedereen heeft een daimon en wil daarnaar leven. Eudaimonisme is niet alleen levensnoodzakelijk om gelukkig te kunnen zijn, het is levensnoodzakelijk voor een gezonde biosfeer, waarin de ecologische crises gewoonweg niet bestaan. Eudaimonisme kan alleen uit onszelf komen. We kunnen anderen er niet toe verplichten, we kunnen wel de omstandigheden creëren waarin mensen hun ware ziel kunnen ontdekken.
Zelf denk ik dat ons economisch model, gebaseerd op schaarste en daarmee angst, een belangrijke rol speelt in het kwijtraken van onze eudaimon. Daarom is de vraag 'wat zou je doen als geld geen rol zou spelen?' veel krachtiger dan je oppervlakkig gezien zou denken.
Nu weet je waarom degene die de ramp had overleefd, zo gelukkig was. Niet zozeer omdat ze nog leefde, maar omdat ze nu verbinding voelde met andere mensen — ze konden nu echt wat voor elkaar betekenen. Relaties waren niet meer oppervlakkig, mensen waren voor hun overleven echt van elkaar afhankelijk. Dat is een bron van echt levensgeluk.
Zij ontdekte haar eudaimon zonder ernaar gezocht te hebben, en misschien is dat ook wel de beste manier. Toch denk ik dat het goed is om eens diep over bovenstaande vraag na te denken. Ook denk ik dat nu de beste tijd is om dat te doen, omdat we eigenlijk ook als samenleving burn-out zijn. He-le-maal niet leuk, maar het kan wel helpen om door de waan van de dag heen te prikken en samen te zien waar het ten diepste om gaat. Het kan best even duren voordat je je ware ziel weer hebt herinnerd, maar het hoeft niet moeilijk te zijn: wat jij te bieden hebt, is wat de wereld nodig heeft.
Als je al weet wat jouw eudaimon is, mag je hieronder delen wat het is. Het kan mij en anderen helpen dichter bij ons eudaimon te komen. En het kan jou ook helpen om er concreet mee aan de slag te gaan.
Facebook
LinkedIn