Bij het lezen van dit boek is het moeilijk om geen diepe bewondering te voelen voor schimmels. Het enthousiasme druipt uit elke pagina. Dit enthousiasme beperkt zich niet niet tot de bodembewonende schimmels of het ecologische belang van deze wonderlijke organismen. Het leven van mensen is, net als al het andere leven op Aarde, intiem verweven met schimmels. Niet alleen leven ze op en in ons lichaam, we consumeren ze (paddenstoelen) en gebruiken ze voor voedselbereiding (gisten zijn eencellige schimmels, maar denk ook aan schimmelkaas en dergelijke). We gebruiken ze om vervuiling af te breken, huizen te bouwen en te beschermen tegen termieten, verpakkingsmateriaal van te maken, infecties te genezen en nog veel meer.
Verhalend geschreven
Sheldrake neemt voor de meeste onderwerpen uitgebreid de tijd, vaak vertelt hij vanuit zijn eigen ervaringen. Zoals de keren dat hij meedeed met de jacht op truffels, zijn houtsnipperbad en over zijn ervaringen met alcohol, psilocybine en LSD. Ook laat hij wetenschappers uitgebreid aan het woord. Dit vond ik niet altijd verhelderend, omdat deze elkaar ook tegenspreken. Ik lees dan liever over de inzichten die hij eraan heeft overgehouden. Anderzijds is het ook goed om te weten dat er nooit wetenschappelijke consensus zal zijn over het leven op Aarde; het is maar net met welke bril je kijkt.
Korstmossen
Hij schrijft uitgebreid over de nieuwe inzichten op het gebied van korstmossen. Dat heeft alles te maken met de titel van het boek: wetenschappers vinden het fijn om alles in hokjes op te delen, maar zo simpel is het leven niet. Het blijkt verdraaid moeilijk om te bepalen waar het ene organisme ophoudt en het volgende begint. Alles is met elkaar verweven, is het niet fysiek, dan is het wel doordat het ene organisme afhankelijk is van de stofwisseling van de ander. Korstmossen zijn daar een mooi voorbeeld van. Toen Albert Frank ontdekte dat een korstmos eigenlijk een samenwerking is tussen een schimmel en een alg of cyanobacterie, noemde hij dat in 1877 een symbiose (dat woord bestond toen nog niet). Nu blijkt dat er veel meer organismen, zoals bacteriën, deel uitmaken van korstmossen. Feitelijk zijn het ecosysteempjes. Zo zijn wij ook ecosystemen die bestaan uit meer bacteriële dan menselijke cellen. Micro-organismen zijn dankzij bacteriofagen en andere virussen continu bezig met het uitwisselen van genen, wat maakt dat we tijdens ons leven evolueren. Daarnaast zijn we ook doorspekt met schimmels, nematoden, mijten, archaea en ander klein grut. Maar houdt het daar op? Zijn bomen, planten, algen en cyanobacteriën niet een intrinsiek onderdeel van Ecosysteem Mens? Zo bekeken is het kappen van bossen en het vernietigen van de oceanen vergelijkbaar met het verwijderen van essentiële organen uit je lichaam.
Wood wide web
Sheldrake waarschuwt ervoor dat het vergelijken van de complexe, levende, zelforganiserende, intelligente schimmeldradennetwerken met het internet (‘wood wide web’) het idee kan schetsen dat de netwerken als een machine werken. Het internet kan alleen blijven werken als het continu onderhouden wordt door mensen, terwijl schimmeldradennetwerken zichzelf uitbreiden en herstellen en zelf beslissingen nemen. Daar ben ik het mee eens, maar laten we niet vergeten dat een schimmel ook niet op zichzelf staat. Ook die is van andere organismen afhankelijk om te blijven functioneren. Ik houd dit soort beeldspraak er nog even in. Sheldrake zegt trouwens zelf ook dat we dat nodig hebben om de complexe wereld te kunnen bevatten.
Illustraties
Er zijn zestien pagina’s met kleurenfoto’s ingevoegd, ongeveer halverwege het boek. Deze maken de moeilijk uit te leggen wereld van schimmels enigszins inzichtelijk. Origineel zijn de illustraties die door het hele boek staan: ze zijn getekend met de inkt van de inktzwam.
Het boek zelf telt 260 pagina’s, maar daar komen nog 55 pagina’s met noten achteraan (in kleine letters). De bibliografie beslaat 49 pagina’s en het register 17 pagina’s.
Vertaling
De vertaling is zeer prettig leesbaar. Hier en daar is het niet duidelijk wat een zin betekent, maar daar kun je dan wel naar raden. De meest storende fout staat op pagina 202: volgens de vertaling zijn er drie triljoen bomen op Aarde, dat is een 3 met 18 nullen: 3.000.000.000.000.000.000. In werkelijkheid zijn er maar drie biljoen bomen, een 3 met 12 nullen: 3.000.000.000.000. Dat is een factor miljoen minder. De melding dat er elk jaar vijftien miljard (15.000.000.000) worden gekapt komt in het tweede geval toch harder aan.
De titel is goed gekozen, maar de Nederlandse ondertitel ('het verborgen leven van schimmels') is wat zwak in vergelijking met het origineel: How Fungi Make Our Worlds, Change Our Minds, and Shape Our Futures. Maar goed, petje af. Ik weet hoe moeilijk vertalen kan zijn.
Conclusie
Al met al vind ik het boek zeker een aanrader, ook de Nederlandse vertaling. Het zet je op heel veel manieren aan het denken over hoe de wereld in elkaar steekt. En Sheldrakes enthousiasme werkt aanstekelijk!