Recensie: Ishmael

Cover boek Ishmael - An Adventure of the Mind and Spirit

Dit boek is om didactische redenen in romanvorm geschreven. Als ik zeg dat de titel verwijst naar een gorilla die op telepathische wijze met de andere hoofdpersoon (een mens) communiceert, zou je kunnen denken dat het boek niet serieus te nemen is. De boodschap komt echter juist beter binnen bij de lezer omdát het een gorilla is. Hij is een buitenstaander, net als Quinn, die zichzelf 'een antropoloog van Mars' noemt.

De ideeën die hij behandelt in het boek gaan lijnrecht in tegen wat de meeste mensen geloven. Juist als je het niet eens bent met wat ik hieronder schrijf, raad ik je aan om Ishmael en de boeken die erop volgen te lezen.

Eigenlijk wil ik niet te veel verklappen, omdat het een roman is. Toch wil ik er iets uithalen wat ik heel verhelderend vond en ook heel erg belangrijk is. In het boek gaat het over een wet die heel eenvoudig luidt: 'bewaar de vrede'. Zoals je weet, zijn mensen daar helemaal niet zo goed in. Althans: sommige mensen. In dit boek wordt onderscheidt gemaakt tussen 'takers' en 'leavers' (denk aan take it or leave it). De leavers hebben drie miljoen jaar in balans met de natuur geleefd: zij beperkten het aantal kinderen dat ze kregen, omdat het voedselaanbod altijd beperkt was. De takers zijn ongeveer tienduizend jaar geleden begonnen met landbouw, waardoor er meer voedsel beschikbaar was. Hierdoor werden er meer kinderen geboren, waardoor er meer voedsel nodig was. Er ontstond een groeicultuur, waarbij er telkens nieuwe gebieden ontgonnen moesten worden om de mensen te kunnen voeden. Zo kwam er ook telkens weer oorlog tussen de takers, die hun levenswijze op de leavers willen afdwingen. Omdat de leavers dat in de regel niet willen, worden ze gedood.

De menselijke hoofdrolspeler, spoiler alert, komt op een gegeven moment met vier dingen die mensen doen, maar andere organismen niet. Deze drie liggen aan het fundament van onze beschaving:

  1. Mensen doden hun competitie. Dit gebeurt in de natuur niet. Dieren verdedigen hun territorium en het prooidier dat ze aan het eten zijn, of pakken het prooidier van een ander af. Maar ze gaan nooit op jacht om hun competitie uit voorzorg dood te maken (tenzij die ook echt opgegeten wordt). Ishmael voegt eraan toe dat dieren soms ook uit zelfbehoud doden.
  2. Mensen vernietigen systematisch het voedsel van hun competitie om ruimte te maken voor hun eigen voedsel. In de natuur is de regel: je neemt wat je nodig hebt en laat de rest met rust.
  3. Mensen ontnemen hun competitie de toegang tot voedsel. In de natuur geldt: je mag je competitie de toegang ontnemen tot wat je aan het eten bent, maar niet tot voedsel in het algemeen.

Er wordt nog een vierde genoemd – dat dieren geen voedsel op zouden slaan – maar die wordt door Ishmael ontkracht. Dieren slaan altijd voedsel op, eekhoorntjes slaan bijvoorbeeld eikels op. Dieren slaan voedsel op in lichaamsvet, maar aangezien elk organisme uiteindelijk eten voor iets anders is, is al het leven op Aarde een grote opslag van voedsel.

Het komt er uiteindelijk op neer dat er limieten zijn aan competitie. We moeten ons aan de drie regels houden om de diversiteit steeds groter te laten worden. Anders zou alleen de sterkste overleven: één soort zoogdier, één soort insect, één soort bacterie en zo voorts. Het leven op Aarde is juist mogelijk dankzij die diversiteit.

Quinn werkt de ideeën verder uit in de boeken Story of B en My Ishmael. Die raad ik ook van harte aan. In Beyond Civilisation vertelt hij meer over het leven in stamverband en hoe dat al miljoenen jaren werkt, zoals wolven in roedels leven en vissen in scholen, en dat het verlies van het stamgevoel een chronisch lijden bij mensen veroorzaakt. Hij geeft het circus en een krant die hij runde als voorbeelden van stammen. Dit zijn echter open stammen, waar iedereen bij aan kan sluiten mits hij of zij bijdraagt aan het voortbestaan ervan. Deze leefwijze is nog steeds de beste vorm voor ons. Het is mogelijk om in stammen te leven, zonder fysiek bij elkaar te wonen.

Providence: The Story of a 50 Year Vision Quest dient als een soort autobiografie en geeft wat meer achtergronden.

In If They Give You Lined Paper, Write Sideways legt hij zijn manier van werken uit door middel van een meerdaags tweegesprek.

Titel: Ishmael - An Adventure of the Mind and Spirit
Auteur: Daniel Quinn (1935-2018)
Taal: Engels (Nederlandse vertaling is niet meer nieuw verkrijgbaar)
Aantal pagina's: 263
ISBN: 9780553375404